Ik stond onder de koude douche. Ik dacht aan een familielid die, 77 jaar geleden, in een concentratiekamp in Duitsland zat. Kou lijden was geen keuze, maar onvermijdelijk in de kampen van nazi-Duitsland. Zeker tijdens de hongerwinter van ’44. Dwangarbeid. Je wassen met sneeuw. Er is geen douche. Stokslagen krijgen, en als ‘eten’ warm water met een koolblad erin, als ‘soep’. Als je geluk had een verdwaalde aardappel of wat gesmokkeld voedsel. Geen sanitair, vaak maandenlang dezelfde kleding aan. En niet zelden zat de kleding van de dwangarbeiders onder het bloed of diarree. Zelfs een koude douche zou als een warm bad zijn geweest…
Ontsnappen, geholpen door de ondergrondse. Thuiskomen, zwaar ondervoed en onder de luizen. Je kleine zusje overleden aan difterie terwijl je weg was. Geen fatsoenlijk afscheid toen de soldaten je tijdens de razzia kwamen halen. Geen afscheid bij terugkomst.
Praten over gevoel ‘omdat dat goed voor je is’? Als je dat al zou willen of kunnen opbrengen was er gewoon geen tijd of gelegenheid voor. Na de bevrijding moest het land opnieuw opgebouwd worden en armoede was niet ineens voorbij. Je moest hard werken. Soms in een werkkamp of gevangenis wanneer je, vanwege gewetensbezwaren, dienstweigeraar was.
De ‘zwijgende generatie’
Praten over gevoel, laten zien wie je bent. Je talenten de wereld in slingeren. Opkomen voor je rechten. Stampvoeten om het kwaad dat zich in de wereld verspreidt. Continu horen en bevestigd krijgen hoe waardevol je bent. Vooral doen ‘wat bij je past’.
Dat is van deze tijd toch? Nou, in ieder geval niet van de tijd van toen. We noemen de oorlogsgeneratie niet voor niets weleens de zwijgende generatie. Het was gewoon teveel voor een mens om te verwerken. Het wegdrukken van je gevoel is niet gezond voor jezelf of je omgeving. Maar wat was het alternatief destijds?
Als je goed luistert naar hun zwijgen, wordt je vanzelf stil.
Bovendien: zijn wij beter af met al ons praten en de illusie van maakbaarheid? De vrienden van Job zwegen zeven dagen toen zij de pijn en de ellende zagen waarin Job verkeerde. Daarna kwamen ze met allerlei ‘verklaringen’ en ‘oplossingen’. Zij predikten maakbaarheid op basis van bijbelse principes. God was erg boos op de vrienden van Job.
Dergelijke maakbare ‘antwoorden’ en ‘verklaringen’ maken lijden ook alleen maar erger. Veel beter is het om elkaars lasten te dragen en de soms pijnlijke, maar waardevolle levenslessen te overdenken.
Persoonlijk
Ieder heeft z’n eigen achtergrond en trekt persoonlijk conclusies. Dit is een gevoelig onderwerp dus ik hou het bij wat ik weet van mijn geschiedenis en de conclusies die ik daar persoonlijk uit trek. De ‘influencers’ uit die hongerwinter van ’44 hebben een onuitwisbare indruk op mij achter gelaten. Veel bijbelteksten zijn mede hierdoor gaan leven:
Jozef
Verkocht door zijn broers, werken als slaaf, vals beschuldigd, jarenlang onschuldig in de gevangenis. Toen hij zijn broers weer zag was hij echter niet verbitterd. Hij koesterde geen wrok. Hij beklaagde zich niet over de ellende, maar prees Gods leiding. Bovendien heeft ‘de rede van God hem gelouterd’ (Psalm 105). Hij was vol van Gods kracht en zegen geworden door die lijdensweg heen.
De hongerwinter van ’44 heeft ook gelouterde mensen voortgebracht die tot zegen zijn geweest. Zeker geen volmaakte mensen. Ook zij hebben fouten gemaakt, net als wij. Maar net als Jozef heeft God hen niet alleen bewaard, maar zelfs vruchtbaar doen worden, juist in het land van verdrukking. Geen bitterheid, maar broederschap.
Want, zei hij, God heeft mij vruchtbaar doen worden in het land van mijn verdrukking.1
Je gaat het pas zien als je het doorhebt
Aldus Johan Cruijff. Natuurlijk kreeg ik geschiedenisles over WO II op school. En kreeg vaak te horen: ‘jij hebt de oorlog niet meegemaakt!’. Is er elk jaar herdenking. En toch, soms wordt je diep geraakt wanneer je echt gaat zien wat de impact is van hetgeen gebeurd is, omdat je het gaat begrijpen, persoonlijk beleven. Bijna alsof je erbij bent geweest. Dat is confronterend, en laat je nadenken over wat jij je kinderen wilt meegeven.
Soms is zo’n inzicht gekoppeld aan een bijbeltekst waarvan je al jaren probeert de diepte te ontdekken. Ken je dat? Dat je weet wat goed voor je is, maar dat dat zo confronterend is dat je beseft dat je daar de rest van je leven werk mee hebt? Nou, precies dat heb ik met Klaagliederen 3, een tekst waarover niet zo vaak gesproken wordt. Ja, dat deel over goedheid van God. Daar weten we wel raad mee. Maar de rest?
Het was een vreselijke tijd in Israël. Oorlog. Ballingschap. De profeet lijdt, hij is de man van smarten. Zijn taalgebruik is niet alledaags, op z’n zachtst gezegd. Ik verbaas me echter steeds weer over hoe zo’n tekst, die zeer confronterend is, tot zoveel vreugde en levenswijsheid kan leiden, wanneer je de betekenis ervan persoonlijk gaat ervaren:
Mijn (voor)ouders verwachtten God en vertrouwden op Hem. Ik heb met eigen ogen wonderen gezien die God deed, hoe wanhoop vaak veranderde in hoop. Wat heb ik daarvan geleerd en waar houd ik mij aan vast?
Goed is de HEERE voor wie Hem verwacht, teth voor de ziel die Hem zoekt.2
Wil ik mijn ‘rechten’ opeisen en mijn toekomst afdwingen?
Goed is het te hopen en stil te wachten teth op het heil van de HEERE.3
Hoe kijk ik in deze fase van mijn leven terug naar de pijn uit mijn verleden, zoals ….?
Goed is het voor een man, als hij teth een juk draagt in zijn jeugd.4
Wat? Nee, ik ben niet tegen praten over issues. Ik ken depressie en wanhoop uit ervaring. Maar wie Jezus wil volgen moet zichzelf verloochenen en zijn kruis op zich nemen (Mattheüs 16). Daarbij hoort soms ook zwijgen en stofhappen:
Laat hij eenzaam zitten en zwijgen, jod omdat Hij het hem opgelegd heeft. Laat hij zijn mond in het stof steken: jod misschien is er hoop.5
Misschien klinkt het gek: ik vind dit persoonlijk een van de meest bemoedigende teksten uit de bijbel. Waarom dat zo is wil ik niet zeggen. Wat ik er wel over kwijt wil is dat ik ervan overtuigd ben dat je ook deze confronterende teksten moet omarmen, om de volle kracht te kunnen ervaren van die prachtige verzen:
Het is de goedertierenheid van de HEERE dat wij niet omgekomen zijn, cheth dat Zijn barmhartigheid niet opgehouden is! Nieuw zijn ze, elke morgen; cheth groot is Uw trouw!6
Zij die de oorlog meegemaakt hebben waarderen vaak veel beter dan wij de goede dingen van het leven. Zo ook zij die lijden met Christus de zegeningen en de goedheid van God. En als ik dan toch even mag klagen:
Wat klaagt dan een mens die leeft? mem Laat ieder klagen over zijn zonden!7
Klaagliederen laten zien hoe diep de pijn kan zijn, maar ook hoe groot God is. Dat zien we bij uitstek in het lijden van Christus. Maar bijvoorbeeld ook in het leven van Paulus. Hij getuigt ervan dat Christus’ kracht juist in lijden het grootst was, hoewel hem dat veel heeft gekost.
Dit soort levenslessen krijg je namelijk alleen van mensen die lijden hebben doorstaan en erdoor zijn gevormd en die een dure prijs hebben betaald voor het ontdekken en doorgeven van waardevolle levenslessen. Zoals de profeet uit Klaagliederen en Paulus, maar ook voorbeelden uit onze tijd. Ze vertellen niet hoe geweldig jij bent, maar hoe groot God is.
Klaagliederen zijn van net zo’n onschatbare waarde als lofliederen, zie ook: Alle reden om te klagen
Vrijheid
Het woord zwijgen is veel genoemd. Is het dan altijd goed om te zwijgen? Nee, absoluut niet! Soms moet je absoluut spreken. Kwaad bestrijden. Gerechtigheid bewerkstelligen. Zwijgen zou in zo’n geval zeer kwalijk zijn. God haat ongerechtigheid. Kwaad moet worden ontmaskerd.
Maar, voordat we onszelf te snel gaan zien als morele verzetshelden: Wanneer we denken aan de slachtoffers van een oorlog, of de mensen uit Hebreeën 11, die op gruwelijke wijze zijn gedood, is nederigheid geen overbodige luxe ;)
Zie op Jezus. Zijn woorden brengen leven, maar Zijn zwijgen ook:
Toen betaling geëist werd, werd Híj verdrukt, maar Hij deed Zijn mond niet open. Als een lam werd Hij ter slachting geleid; als een schaap dat stom is voor zijn scheerders, zo deed Hij Zijn mond niet open.8
Voor onze vrijheid is een dure prijs betaald. Wees dankbaar en geniet ervan!
Heb je een verzoek of wens voor een bepaald onderwerp, voor een van de volgende blogs? Laat het weten via ons contactformulier.
