De vergeten bok

Prof. dr. J.Th.J. van den Berg schreef in verband met de toeslagenaffaire in zijn column ‘Zondebokken lossen niets op’ over een tekst uit Leviticus. Over de bok die, met de zonden van het volk, de woestijn in werd gestuurd:

Hoe luidde de oude tekst ook alweer: ‘En Aäron zal beide zijn handen op het hoofd van den levenden bok leggen, en zal daarop de ongerechtigheden der kinderen Israëls, en al hun overtredingen, naar al hun zonden, belijden, en hij zal die op het hoofd des boks leggen, en zal hem (…) naar de woestijn uitlaten. Alzo zal die bok op zich al hun ongerechtigheden in een afgezonderd land wegdragen en hij zal dien bok in de woestijn uitlaten.

Zo kennen wij het fenomeen ‘zondebok’. De betekenis is duidelijk: wij wijzen iemand aan als zondebok, sturen hem (of haar) de laan uit en kunnen ons dan weer gezuiverd weten van alle blaam en met elkaar verzoend verder leven. Het is het intussen bekende slot van parlementaire enquêtes: natuurlijk proberen regering en parlement ervan te leren, maar politici en media zijn pas echt tevreden als de zondebok is aangewezen en uitgedreven.¹⁾

Deze blog is niet bedoeld als inhoudelijk commentaar op de column of de mening van prof. van den Berg, hoewel ik, vanuit mijn eigen motivatie en met een andere lading, aansluit bij zijn mening dat zondebokken, zoals wij die kennen binnen onze samenleving, fundamenteel gezien niets oplossen in welke affaire dan ook. Niet voor de gedupeerden, en niet voor de kiezer.

Enerzijds…

…doet het namelijk niets af aan het ernstige leed dat de slachtoffers is aangedaan. En voor de kiezer: wat verandert er aan het systeem? Wordt het systeem door het wegsturen van de ‘zondebok’ ineens wel deugdelijk? Zijn nu alleen nog goede, moreel zuivere mensen over, op wie we met een gerust hart kunnen stemmen en die ons het paradijs op aarde gaan bezorgen? Nee, we weten uiteraard wel beter.

De bijbel leert ons in psalm 146 dat we niet op prinsen moeten vertrouwen. Niet op de premier of koning Willem Alexander. Maar ook niet op David, Mozes, Paulus, een engel of welk schepsel dan ook. Het heil is alleen uit God. En wij zien uit naar de regering van Christus.

Anderzijds…

…omdat het wegsturen van de schuldige geen enkele geestelijke waarde heeft. De zondebok zoals de maatschappij die hanteert is namelijk niet een door God gegeven weg tot verzoening, maar een menselijk systeem om met schuld en aansprakelijkheid om te gaan.

Hoewel een goed functionerende rechtsstaat van fundamenteel belang is, een zegen bovendien, en in ons voordeel werkt door de genade van God (zie ook 1 Timotheüs 2 vers 1 t/m 4), weten we tegelijkertijd dat de wereld als systeem door God is veroordeeld, ons geen heil kan bieden en bovendien tijdelijk van aard is. Wij zoeken ons heil en gerechtigheid in het koninkrijk van God en niet in de wereld.

De wereld spreekt namelijk wel van fouten, onvolkomenheden, wangedrag en consequenties. Maar hoe terecht en goed ook bedoeld in veel gevallen: zij spreekt niet over zonde, gerechtigheid en oordeel, zoals de Heilige Geest.

En als Die gekomen is, zal Hij de wereld overtuigen van zonde, van gerechtigheid en van oordeel: van zonde, omdat zij niet in Mij geloven; van gerechtigheid, omdat Ik heenga naar Mijn Vader en u Mij niet meer zult zien; en van oordeel, omdat de vorst van deze wereld veroordeeld is.²⁾

Vanuit de wereld bekeken:

Men probeert wel de wet uit te voeren, maar niet De Wet te vervullen. Men zoekt misschien wel ‘het goede’, maar niet het Goddelijke. Men herstelt mensen in hun eer, maar gaat voorbij aan de eer van God. Men vraagt wel vergeving aan mensen, maar niet aan God, zoals bijvoorbeeld David het zo treffend zegt na zijn zonde met Bathseba:

Tegen U, U alleen, heb ik gezondigd,
ik heb gedaan wat kwaad is in Uw ogen,
zodat U rechtvaardig bent wanneer U rechtspreekt
en rein bent wanneer U oordeelt.³⁾

David rechtvaardigde God. We zien dat veel omstanders van de ‘zondebok’ niet God, maar zichzelf rechtvaardigen met de zelfvoldaanheid van de Farizeeër, die blij is dat hij niet zo slecht is als de tollenaar. Althans, in eigen ogen dan.

In de ‘zondebok’ van de samenleving zien we Christus niet terug, die voor ons verzoening bracht door de schuld op Zich te nemen. Het probleem is namelijk niet het gebrek aan een schuldige in onze maatschappij. Of aan zelfrechtvaardiging. We hoeven maar in de spiegel te kijken ;) Het probleem is het gebrek aan een Onschuldige die niet Zichzelf, maar God rechtvaardigt.

De vergeten bok

Behalve het feit dat het principe van de ‘zondebok’ in onze samenleving niet hetzelfde principe is als in Leviticus, ontbreekt er nog een andere bok: die van het zondoffer.

Hij moet ook de beide bokken nemen en die voor het aangezicht van de HEERE plaatsen, bij de ingang van de tent van ontmoeting.
Aäron moet namelijk het lot over de twee bokken werpen: één lot voor de HEERE en één lot voor de weggaande bok.
Dan moet Aäron de bok waarop het lot voor de HEERE gevallen is, aanbieden en hem als zondoffer bereiden⁴⁾

Daarna moet hij de bok slachten die als zondoffer voor het volk bestemd is, en zijn bloed binnen het voorhangsel brengen. Hij moet met zijn bloed doen zoals hij met het bloed van de jonge stier gedaan heeft, en dat op het verzoendeksel en vóór het verzoendeksel sprenkelen.
Zo moet hij over het heiligdom verzoening doen vanwege de onreinheden van de Israëlieten en vanwege hun overtredingen, overeenkomstig al hun zonden. Zo moet hij ook doen met de tent van ontmoeting, die bij hen staat, te midden van hun onreinheden.⁵⁾

In de ‘vergeten bok’ zien we Christus die Gods eer hersteld heeft. Hij, op Wie het lot gevallen is. Wiens bloed waardig was om verzoening te doen in het heiligdom van God. Niet een ‘zondebok’ die de weg naar een betere samenleving heeft vrijgemaakt, maar de weg naar God. Het Lam, dat niet alleen de zonde der wereld heeft weggenomen, maar ook de Wet heeft vervuld en alle geleden schade meer dan vergoed heeft.

De wereld

Wat doen we hard ons best om een systeem te fixen waarover God reeds het faillissement heeft uitgesproken. Natuurlijk is het pure winst als misdaad, in welke vorm dan ook, wordt teruggedrongen. Corrupte volksvertegenwoordigers moeten verantwoordelijk worden gehouden. Net als corrupte burgers. En natuurlijk is het bizar wanneer volksvertegenwoordigers zich drukker maken om het milieu of het welzijn van varkens dan om het welzijn van het ongeboren kind.

Zo zijn er zoveel zaken waarvoor we ons op een constructieve manier kunnen inzetten. Maar we mogen daarbij nooit vergeten dat ons koninkrijk niet van deze wereld is. En wij hebben de strijd niet tegen vlees en bloed. Bovendien zijn we niet moreel boven anderen verheven.

Ik heb oprecht te doen met slachtoffers van de toeslagenaffaire en gun hen van harte hun vergoeding en erkenning. En meer nog: een schat in de hemel waar de mot en de roest, en ook de belastingdienst niet bij kan. Maar ik gun ook de schuldige, de Zacheüs van de 21e eeuw, een ontmoeting met de Onschuldige. Verzoening. De ‘rechtvaardigen’ een ontmoeting met Hem die hun ongerechtigheid gedragen heeft. De tollenaren een ontmoeting met Hem die hun ‘belastingschuld’ heeft voldaan.

Het is namelijk niet in het ‘opofferen’ van een schuldige overheidsambtenaar dat wij zijn gered. We zijn gered door het ‘opofferen’ van de Onschuldige. Niet door onze handen, maar door de voorzienigheid van God. Wij vroegen om Barabbas, Hij gaf ons Jezus.

Wij dwaalden allen als schapen,
wij keerden ons ieder naar zijn eigen weg.
Maar de HEERE heeft de ongerechtigheid van ons allen
op Hem doen neerkomen.⁶⁾

Ons heil verwachten we niet van de wereld, van edelen, van de mens of van een ideale samenleving. Ons heil verwachten we van God.

Laten wij daarom, omdat wij een onwankelbaar Koninkrijk ontvangen, aan de genade vasthouden en daardoor God dienen op een Hem welgevallige wijze, met ontzag en eerbied.⁷⁾

^{1) Uit de column ‘Zondebokken lossen niets op’, Prof. dr. J.Th.J. van den Berg, Parlement.com, https://www.parlement.com/id/vlf0b0knmxuo/zondebokken_lossen_niets_op | Bijbeltekst uit Leviticus 16:21,22 Statenvertaling
2) Johannes 16:8-11. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.
3) Psalm 51:6. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.
4) Leviticus 16:7-9. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.
5) Leviticus 16:15-16. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.
6) Jesaja 53:6. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.
7) Hebreeën 12:28. Deze bijbeltekst is ontleend aan de bijbel in de Herziene Statenvertaling.}